.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
Thực đơn
Sự_thuần_hóa_động_vật
Nhân loại không thuần hóa hổ hay sư tử để làm gia súc hay thú cưỡi. Con đã từng thuần hóa rất nhiều loài động vật để làm thú cưng hay thú cưỡi trong chiến tranh, hổ và sư tử là những loài vật có sức mạnh khủng khiếp có thể cướp đi sinh mạng chỉ trong một cú tát, nhưng lại không thuần hóa chúng để làm thú cưỡi. Loài sư tử có thể chạy với vận tốc lên tới 80 km/h, nhưng tổ tiên của loài người lại không thuần hóa chúng để làm phương tiện vận tải, hay sử dụng sức mạnh của chúng để chinh phục thế giới. Một số loài động vật và một số cá thể trong số những loài này tạo ra những ứng cử viên tốt hơn cho sự thuần hóa hơn những loài khác vì chúng thể hiện những đặc điểm hành vi nhất định:
Con người từ xưa đến nay sẽ chọn lọc những loài động vật dễ thuần hóa, sinh sản tốt, và có tính giá trị cao trong việc nuôi dưỡng. Đây có lẽ là lý do tại sao có hàng ngàn loài động vật trên thế giới, nhưng con người chỉ có thể thuần hóa được số ít trong đó. Có khoảng 6 tiêu chí cơ bản để đánh giá sự thuần hóa ở một con vật thuộc một giống loài nào đó:
Những con vật được chọn thuần hóa thường phải là những động vật ăn tạp, tức là nguồn thức ăn chúng sử dụng phải dễ tìm trong môi trường sống xung quanh, chúng có thể ăn nhiều thứ khác nhau, đặc biệt là những thứ con người không ăn được, thậm chí là chất thải, đồ thừa của con người. Các động vật ăn cỏ như trâu bò, lừa ngựa và dê cừu đáp ứng được tiêu chuẩn này vì chúng có khả năng nhấm nháp cỏ và những ngũ cốc dư thừa. Chính vì điều này, các loài động vật ăn thịt phần nào khó thuần hóa hơn các loài động vật ăn cỏ, vì chúng đòi hỏi con người phải cung cấp nguồn thức ăn từ các loài động vật khác.
Những động vật ăn cỏ như bò, ngựa, dê và cừu có thể tìm kiếm thức ăn từ các đồng cỏ hay từ phần ngũ cốc dư thừa của con người. Động vật ăn thịt như chó và mèo có thể tận dụng nguồn thực phẩm mà con người bỏ đi hoặc thậm chí là cả sâu bọ. Điều này giúp chúng có thể kiếm đủ thức ăn ở trong cũng như quanh nơi cư trú của con người để duy trì sự sống. Các động vật ăn thịt như chó và mèo cũng thỏa mãn điều kiện này vì chúng sẵn sàng ngốn sạch cả chất thải, đồ vứt bỏ của con người cũng như sâu bọ đeo bám chúng. Người xưa chọn một số loài động vật ăn cỏ hoặc các loài động vật không kén ăn, ăn tạp, có thể ăn bất cứ thứ gì để thuần hóa.
Để chọn loài thuần hóa thì các loài động vật đó phải lớn thật nhanh, ít nhất là nhanh hơn con người vì chỉ có lớn nhanh, thành thục sớm, chúng mới có thể phục vụ mục đích (thức ăn, sức lao động) của con người, và đồng thời, có thể nhân nhanh chóng nhân giống trong quá trình thuần hóa. Chỉ những động vật đạt tới mức trưởng thành nhanh chóng, tương xứng với vòng đời của con người mới được xem xét thuần hóa. Tốc độ phát triển của chúng phải ở mức nhanh chóng.
Con người không thể lãng phí quá nhiều thời gian cho việc nuôi dưỡng và chăm sóc cho tới khi chúng đủ lớn để đưa vào sử dụng cung cấp sức lao động hoặc trở thành thực phẩm. Vì không thỏa mãn tiêu chuẩn này nên voi đã không trở thành loài được thuần dưỡng rộng rãi. Đây cũng chính là lý do ngăn cản việc thuần hóa voi trên diện rộng dù đối với con người, voi có thể dạy bảo được và lao động tốt nhưng phải mất tới 15 năm, chúng mới đạt tới kích cỡ trưởng thành.
Những con vật được con người chọn thuần hóa phải là loài có khả năng sinh sản trong điều kiện nuôi nhốt. Đó là những con vật có khả năng sinh sản trong một không gian hạn hẹp và các động vật phải sẵn sàng sinh sản trong trong điều kiện nuôi nhốt, chẳng hạn như lợn, gà, thỏ nhà. Tốc độ sinh trưởng phát triển và khả năng sinh sản cao là lý do quan trọng để chọn loài thuần hóa. Thực tế đã chứng minh, những loài động vật sinh sản quá chậm sẽ bị nhân loài bỏ qua hoặc sẽ nuôi với quy mô nhỏ. Những gì con người muốn là những loài động vật có khả năng sinh sản cao, có thể sinh được nhiều con trong một lứa và thời gian để có lứa đẻ tiếp theo không quá lâu, chẳng hạn như ngan nhà, vịt, lợn, gà.
Đây là lí do tại sao trong danh sách thuần hóa của con người không có tên những động vật đòi hỏi không gian thoáng rộng, không đóng kín để sinh sản như linh dương. Những loài động vật yêu cầu một không gian rộng lớn để sinh sản như gấu trúc và linh dương thật sự khó để thuần chủng. Dù những người Ai Cập cổ đại từng nuôi nhốt báo săn như thú cưng nhưng loài mèo lớn này không thể sinh sản nếu thiếu các nghi thức giao phối cầu kỳ, kể cả việc chạy sóng đôi với nhau một quãng dài do đó, con người không có ý định thuần hóa rộng rãi báo săn, người Ai Cập cổ đại hay kể cả người Ấn Độ đánh giá cao loài báo săn nhưng chúng không bao giờ là đối tượng để họ áp dụng các biện pháp thuần hoá mà chỉ thuần dưỡng, thuần phục chúng.
Nhưng vẫn có những ngoại lệ là loài voi nhà, để nuôi lớn một con voi phải tốn rất nhiều thức ăn đồng thời, thời gian sinh trưởng phát triển của chúng cũng rất lâu, voi cái trưởng thành và có thể sinh sản được sau 9 tuổi còn voi đực trưởng thành thì mất tới 15 năm. Người ta sẽ chẳng bao giờ nuôi voi để lấy thịt voi, thay vào đó là phục vụ những mục đích khác như du lịch, lấy sức kéo hay sử dụng trong chiến tranh (voi chiến), nhưng việc này cũng không hề phổ biến bới nó tốn quá nhiều thời gian và tiền bạc. Thay vào đó người ta sẽ đi săn những con voi nhỡ ngoài tự nhiên và mang về thuần dưỡng, nhưng nếu làm điều này với hổ và sư tử thì dường như là không thể, chúng là loài săn mồi, và trong bản năng của chúng sẽ luôn coi những loài động vật khác là con mồi ngay từ khi cai sữa mẹ.
Các loài vật phải thân thiện với môi trường xung quanh và con vật phải hiền lành và ngoan ngoãn dễ bảo, đây là những loài có tính khí được đánh giá ở mức độ tương đối lành tính khi sống trong môi trường tự nhiên. Tiêu chuẩn này còn gây tranh cãi vì một số nhà sinh vật học tiến hóa không coi tính dễ sai khiến là một tiêu chuẩn chọn động vật thuần hóa, không ít vật nuôi trong nhà từng xuất thân từ các loài hung dữ như chó nhà trước khi bị tách khỏi chó sói, nhiều loài đã được thuần thành công có nguồn gốc từ loài rất hung dữ. Còn động vật thân thiện thì có với rất nhiều động vật ăn cỏ, không phải tất cả trong số chúng đều dễ nuôi.
Tiêu chí này quan trọng bởi ngay cả khi bị bắt, chúng sẽ không ngừng thoát ra và cho dù không thể trốn thoát, thì bản tính không hiền lành của chúng cũng rất khó cho con người thuần hóa, chẳng hạn như chó sói. Trâu bò và cừu nhìn chung khá dễ tính nên trở thành gia súc của con người. Trong khi đó, trâu rừng châu Phi và bò rừng châu Mỹ lại hung dữ và vô cùng nguy hiểm đối với con người nên chúng không thuộc nhóm được thuần hóa. Tương tự, ngựa vằn, dù có họ hàng gần gũi với ngựa nhà, nhưng do bản tính hiếu chiến hơn nên hiếm khi trở thành vật nuôi nhốt.
Sự hung dữ và mức độ thân thiện với loài người là tiêu chí để chọn loài thuần hóa, nếu một người đàn ông cổ đại muốn bắt một số loài động vật ngoài tự nhiên về để nuôi chúng mà bắt hổ, sư tử, gấu, hay cho sói thì tốt nhất là phải chuẩn bị thật kỹ sức khỏe và tâm lý vì rất có thể sẽ biến thành bữa ăn trưa của chúng, những loài động vật được thuần hóa phải có độ thân thiện cao và tâm lý dễ kiểm soát, nên chắc chắn rằng việc thuần hóa hổ hay sư tử làm gia súc không phải là một ý kiến hay.
Nếu con người có ý định thuần hóa loài trâu rừng châu Phi thì phải bỏ qua ý định đó, chúng là một loài động vật có tâm lý rất bất ổn, khó đoán định và một khi chúng nổi nóng và phát cơn điên tiết của mình lên thì sẽ chẳng khác gì một chiếc xe tăng di động cả. Hà mã có thân hình đồ sộ, mũm mĩm là loài ăn tạp, chúng chuyên về ăn cỏ và có thể sản xuất một lượng thịt khổng lồ nhưng nên tiếp tục bỏ qua chúng bởi đây là loài động vật được xếp vào hàng đầu những loài động vật có xu hướng tấn công và giết chết con người tại châu Phi, theo thống kê, mỗi năm hà mã khiến 500 người tử vong vì nó.
Các động vật thuần hóa không có xu hướng hoảng hốt và bỏ chạy khi bị giật mình con vật được thuần sẽ là con vật không quá hoảng sợ và vội vã bỏ chạy khi bị giật mình. Tiêu chuẩn này đã loại bỏ hầu hết các loài hươu, nai và linh dương Gazen do chúng dễ hoảng sợ và cảnh giác cao độ và sẵn sàng nhảy qua các tường rào cao để tẩu thoát khi có động, hươu hay linh dương là các loài có bước nhảy cao cho phép chúng thoát khỏi những cái hàng rào khá dễ dàng.
Loài cừu, mặc dù cũng nhút nhát giống như các loài hươu nai, nhưng chúng lại có bản năng bầy đàn mù quáng, khi hoảng sợ, loài cừu có xu hướng xích lại gần nhau điều này khiến chúng luôn tụ lại với nhau khi hoảng sợ theo kiểu tâm lý bầy cừu và chỉ biết khóc be be, đồng thời còn chậm chạp, nặng nề. Đặc điểm này khiến con người dễ dàng chăn giữ cừu theo bầy đàn và đồng nghĩa với việc người ta có thể dồn được cả bầy cừu lại khi cần thiết.
Bên cạnh những thói quen "hoang dã tự nhiên," thú nuôi luôn có những biểu hiện thể hiện tình cảm dành cho người, chúng thường dạn người, không sợ con người như những đồng loại trong tự nhiên thường lánh mặt con người. Chúng phát ra những tiếng kêu mừng rỡ hay có những biểu hiện mừng rỡ khi nhận thấy sự hiện diện của những người quen, tai và đuôi trong tư thế thoải mái chứ không căng thẳng và chúng giảm bớt khả năng tấn công người lạ, nếu tiếp tục thuần hóa thêm, những con thú như vậy có thể giữ trong nhà giống như vật nuôi.
Những con vật được thuần hóa phải có tập tính bầy đàn, sống theo từng nhóm theo quan hệ huyết thống. Con người thích những loài động vật có tập tính bầy đàn mạnh mẽ. Một số loài động vật được nuôi từ nhỏ, khi lớn lên với con người, chúng sẽ coi con người là thành viên trong gia đình hay con đầu đàn. Bởi vậy việc thuần hóa hay điều khiến chúng sẽ trở nên dễ dàng hơn ví dụ tiêu biểu có thể kể đến là loài chó hay loài ngựa. Con vật phải dễ dàng chấp nhận con người là chủ nhân của nó (mến người và phục tùng con người) nghĩa là phải có hệ thống phân cấp xã hội linh hoạt, ngoại trừ mèo là động vật sống đơn độc, mọi động vật thuần hóa phải tuân thủ một tôn ti, trật tự xã hội do cá thể nổi trội làm chủ đàn.
Điều này cho phép con người dễ dàng thay đổi các động vật, khiến chúng thừa nhận con người những người chăm lo cho chúng là thủ lĩnh của cả nhóm do đó chúng ngoan ngoãn phục tùng con người. Những cá thể phục tùng con người thì sẽ được giữ lại và nhân giống, những cá thể ương bướng không khuất phục sẽ bị loại bỏ. Còn hổ với sư tử thì hổ là loài động vật không có thói quen sống theo bầy đàn, chúng chỉ gặp gỡ nhau trong mùa giao phối, còn lại nếu để hai con hổ gặp nhau ngoài tự nhiên thì chúng sẽ lao vào mà đánh nhau để bảo vệ lãnh thổ. Sư tử thì sống theo bầy đàn, nhưng chúng luôn sống theo luật rừng xanh kẻ mạnh sẽ được cầm đầu, bởi vậy trong đàn sư tử lâu lâu sẽ diễn ra một vài cuộc đánh nhau để tranh giành thứ bậc trong đàn, và nếu con người nuôi chúng, rất có thể chúng sẽ coi họ là kẻ thù mà lao vào để tranh giành vị trí con đầu đàn.
Khi thuần hóa một loài động vật, đồng nghĩa với việc con người sẽ phải nuôi dưỡng và chăm sóc chúng nên việc đảm bảo sự cân bằng giữa đầu ra và đầu vào là quan trọng. Khi con người thuần hóa và chăn nuôi các loài gia súc, hầu hết trong số chúng đều chỉ ăn cỏ và các loài thực vật nhưng lại cung cấp cho con người nguồn thịt, mà cỏ thì có sẵn ở khắp mọi nơi, trong khi con người không hề ăn cỏ, vậy nên nguồn thức ăn của chúng và con người được coi như không ảnh hưởng lẫn nhau. Do đó, việc thuần hóa và chăn nuôi các loài động vật ăn cỏ làm gia súc sẽ tiết kiệm được chi phí nhưng lượng thịt thu về lại có giá trị hơn rất nhiều so với việc chăm sóc chúng, đây có thể được xem như một cuộc trao đổi hoàn toàn có lợi, dùng cỏ để lấy thịt và vấn đề chỉ nằm ở thời gian đợi chúng lớn mà thôi.
Tuy nhiên, hổ và sư tử lại khác, chúng là loài ăn thịt và chỉ ăn thịt, thứ con người nhận được khi chăn nuôi chúng cũng chỉ là thịt, nếu như coi chúng giống như những con bò. Ngoài ra, với 10 pound cỏ, một con bò có thể sản xuất ra một pound thịt bò. Nhưng đối với 10 pound thịt, hổ sẽ chỉ tăng được một pound thịt hổ sau khi ăn. Trong khi đó, lượng calo thịt bò tương tự như thịt hổ, nên nếu muốn thuần hóa một con hổ để ăn thịt hổ, thì phải cho nó ăn 10 miếng thịt bò trước khi ăn một miếng thịt hổ. Trong khi đó, con người có thể ăn hết cả 10 miếng thịt bò với lượng calo gấp 10 lần một miếng thịt hổ. Đây là lý do tại sao hầu hết những loài động vật ăn thịt nói chung không được người xưa thuần hóa để trở thành vật nuôi lấy thịt.
Thực đơn
Sự_thuần_hóa_động_vậtLiên quan
Tài liệu tham khảo
WikiPedia: Sự_thuần_hóa_động_vật